براساس بازارهای مختلف جهانی مانند شانگهای و سنگاپور، تمام شرکت‌ها و فعالان تولیدکننده اقتصادی برای عرضه محصولات خود اختیار کامل دارند و درنتیجه مجبور به عرضه آن در بورس نیستند.
این در حالی است که در ایران تمام تولید‌کنندگان فولادی محکوم به عرضه در بورس کالا هستند و در غیر‌این صورت با آنها برخورد می‌شود. ضمن اینکه تولید‌کننده‌ها ناچار هستند ابتدا محصول خود را در داخل به فروش برسانند و بعد به دنبال فروش آن در خارج از کشور باشند؛ موضوعاتی که به باور فعالان معدنی دست تولیدکننده معدنی را می‌بندد و او را به حاشیه می‌کشاند.
به باور فعالان فلزات و محصولات معدنی اگر بتوانند محصول خود را با قیمت‌های جهانی بفروشند، به طور حتم آن را در داخل می‌فروشند، اما دلیل اینکه به این موضوع علاقه‌ای ندارند بحث قیمت‌گذاری دستوری، تعیین قیمت پایه، محاسبه نرخ ارز ۲۸ هزار تومانی است. به این ترتیب به باور آنها اگر در اقتصاد همه چیز شفاف و به نفع تولیدکننده باشد دیگر به فشار دولت و عرضه در بورس کالا نیازی نیست! متاسفانه دخالت مداوم دولت در سازوکار بورس باعث می‌شود عملا رانت ایجاد شود و تنها کسی که سود نبرد تولیدکننده است.
البته اینکه معدنیها توانسته‌اند به بورس کالا وارد شوند اتفاق خوشایندی است، اما به باور فعالان معدنی بورس کالا هنوز معنای واقعی خود را ندارد. دولت برای تنظیم بازار داخل در قیمت‌ها اعمال نفوذ می‌کند. درنتیجه سایه قیمت‌گذاری دستوری همیشه بر سر بورس کالا بوده است. در این خصوص گفته می‌شود که قیمت پایه مواد اولیه زنجیره فولاد در بورس کالا به گونه‌ای تعیین می‌شود که به مشکلات دامن می‌زند. باور کارشناسان بر این است که در این زمینه اطلاع‌رسانی به نحو درست و شفافی انجام نمی‌شود، به طوری که گفته می‌شود شرایط به شکلی عادلانه برای همه فعالان اقتصادی فراهم نیست. درباره دلایل چنین مساله‌ای می‌توان به مواردی اشاره کرد. گفته می‌شود حضور شرکت‌های خصولتی و بزرگ در بورس کالا باعث شده امنیت سرمایه‌گذاری در بخش معدن ضعیف شود و کوچک‌ترها جایگاهی نداشته باشند. این مساله بخش معدن را به شدت ریسک‌پذیر کرده و موجب شده که معدنیها استقبال چندانی از بورس کالا نداشته باشند. در واقع شرکت‌های بزرگ و خصولتی در دشوار کردن شرایط برای شرکت‌های معدنی کوچک نقش مهمی دارند؛ به این صورت که برای کسی که می‌خواهد وارد بورس کالا شود، مانع‌تراشی می‌کنند. برخی هم می‌گویند شاید این مشکل بورس کالا و اوراق بهادار است که شرایط خرید و فروش را سخت و طولانی کرده است.
مکانیسم بازار و شرایط متفاوت ایران
رییس انجمن مس ایران با بیان اینکه در اقتصاد آزاد شرایط به گونه‌ای دیگر است گفت: بازارهای بورس زیادی در دنیا داریم که از جمله آنها می‌توان به ال‌ام‌ای لندن، بورس فلزات و… اشاره کرد که فعال هستند و در آن محصولات عرضه و خریداری می‌شود. درست مثل بازار فیزیکی که محصول عرضه می‌شود و مشتری هم خرید می‌کند. بازار بورس هم عرضه و تقاضا را دربر‌می‌گیرد. او تاکید کرد: این اتفاق به طور خاص در خصوص فلزات باعث می‌شود که عرضه این محصولات و تقاضای قیمت در بازار تعیین شود. در ادامه شاهدیم که مکانیسم بازار قیمت‌ها را تعیین می‌کند و دولت‌ها در این کشورها قیمت‌ها را تعیین نمی‌کنند.
دکتر بهرام شکوری با اشاره به شرایط متفاوت ایران گفت: در ایران محدودیت و ممنوعیت برای صادرات ایجاد شده، اما با این تفکر که اول باید تولید داخلی تامین شود و بعد صادر کرد. طبیعی است که اگر بتوانیم با قیمت‌های جهانی که برای محصول وجود دارد خریدار در داخل پیدا کنیم ترجیح‌مان این است که در داخل محصول را بفروشیم و اگر خریداری نداشت آن وقت آن را صادر کنیم. بنابراین اگر همه چیز شفاف و به نفع تولیدکننده باشد دیگر به فشار دولت و عرضه در بورس نیازی نیست!
او ادامه داد: در عین حال خیلی از محصولات از جمله فولاد یا مس که مازاد بر نیاز داخل داریم را می‌توانیم در بازارهای جهانی به فروش برسانیم. در این بین اگر در داخل کشور مسوولان بخواهند قیمتی پایین‌تر از قیمت جهانی پرداخت کنند، فروشنده حق دارد آن محصول را صادر کند. متاسفانه دولت تاکید دارد فروشنده اجازه چنین کاری را ندارد و باید تولید داخلی را پاسخگو باشد، اما مساله این است که به چه قیمتی!
او با انتقاد از دخالت دولت در بورس کالا گفت: دولت مدام در سازوکار بورس دخالت می‌کند به این صورت که قیمت پایه را تعیین کرده و ارزی که مبنای معامله است را حدود ۲۸ و ۵۰۰ تومان تعیین کرده است، در صورتی که اختلاف فاحشی با قیمت آزاد ارز وجود دارد. موضوعی که باعث می‌شود عملا رانتی برای زنجیره دیگری ایجاد کند.
رییس انجمن مس ایران با اشاره به وضعیت متفاوت دیگر کشورها در این خصوص گفت: این در حالی است که در خارج از کشور چنین مساله‌ای وجود ندارد. در واقع تولیدکننده مختار است محصول خود را به داخل یا خارج ارائه دهد. حتی اگر تمام محصول را هم به خارج فروخت باز هم مشکلی نیست، این دولت است که باید از راه‌های دیگر چاره‌اندیشی کند. بنابراین هیچ تعیین و تکلیفی برای تولیدکننده انجام نمی‌شود. او تاکید کرد: در واقع دولت‌ها اگر به اقتصاد آزاد توجه کنند طبیعتا نباید در بازار دخالتی داشته باشند در ادامه با ابزارهای مختلف از جمله تعرفه یا عوارض می‌توانند از تولید داخلی حمایت کنند./منبع: جهان صنعت
