در سال‌های اخیر تأمین ماشین‌آلات حفاری به یکی از چالش‌های اساسی در روند فعالیت‌های معدنی کشور بدل شده است. با توجه به ممنوعیت ورود ماشین‌آلات جدید به کشور و همچنین نیاز روزافزون به این تجهیزات، با تداوم محدودیت‌ها در آینده، فعالیت در بخش معدن و صنایع معدنی با مشکلات متعددی روبه‌رو خواهد شد. در نشستی که در انجمن مس با عنوان «انتخاب ماشین حفاری اکتشافی متناسب با طراحی اکتشاف» برگزار شد، به این کمبود و روند تأمین تجهیزات موردنیاز معادن پرداخته شد. در این نشست نمایندگانی از اتحادیه حفاران غیر نفتی نیز حضور داشتند.
چالش‌های حفاری اکتشافی
سید سهراب حسینی دبیر کمیته ماشین آلات و تجهیزات انجمن مس ایران در این نشست از چالش‌های پیش روی حفاری اکتشافی در کشور و فرآیند انتخاب ماشین‌آلات و تجهیزات مناسب در این بخش، گفت. وی افزود: تأمین ماشین‌آلات حفاری یکی از دغدغه‌های فعالان بخش معدن است. در همین حال انتخاب تجهیزات مناسب حفاری نیازمند اشراف کامل به این حوزه است.
دکتر حسینی در تشریح تاریخچه حفاری گفت: تاریخ پیدایش ماشین‌آلات حفاری به حدود ۳ هزار سال قبل از میلاد بازمی‌گردد. در آن دوره حفاری با عمق ۶ اینچ تا ۲۰ فوت در مصر باستان حفاری به‌منظور فعالیت‌های استخراجی انجام می‌شد. از سال ۱۸۶۳ فعالیت حفاری در فرانسه با تجهیزاتی که توسط لشوت ابداع‌شده بود، آغاز شد. در ادامه عمق فعالیت‌های اکتشافی به‌مراتب به ۱۳۰ فوت و ۷۵۰ فوت افزایش یافت.
در قرن ۱۹ حفاری نفت در ارتفاعات سیلسیا در آلمان آغاز شد و تا عمق ۷۳۴۷ فوت نیز ادامه پیدا کرد. عمق حفاری‌های اکتشافی نفت در قرن نوزده افزایش یافت و در کشورهای مختلف ازجمله ایالات‌متحده، مکزیک، ونزوئلا و… ادامه پیدا کرد.
حسینی در ادامه و در پاسخ به این سؤال اساسی که حفاری اکتشافی در ایران در چه وضعیتی است؛ چنین گفت: بر اساس آمار رسمی تا پایان سال ۱۴۰۰، برابر ۴ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تن ذخیره سنگ‌آهن، ۵ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تن ذخیره سنگ مس، ۹۴ میلیون تن طلا، ۲۱۷ میلیون تن سنگ فلز سرب، ۲۱۲ میلیون تن سنگ روی، ۴۳ میلیون تن سنگ بوکسیت، ۱۷ میلیارد تن سنگ‌آهک، ۲۱ میلیارد تن مصالح ساختمانی، ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تن سنگ تزئینی و نما، در کشور کشف‌شده است.
وی افزود: راندمان و سرعت دستگاه‌های حفاری در عین مصرف کمتر منابع انرژی در فعالیت‌های اکتشافی عمقی بیش‌ازپیش، اهمیت می‌یابد. در همین حال با سرعت بالاتر ذخایر بیشتری کشف خواهد شد.
این فعال بخش معدن گفت: درحال‌حاضر حدود ۷۰ شرکت پیمانکاری در حوزه حفاری اکتشافی فعالیت می‌کنند. از این میان حدود ۳۸ شرکت، عضو اتحادیه حفاران غیرنفتی هستند. حدود ۱۰۰ فرد حقیقی نیز در حوزه حفاری اکتشافی فعالیت دارند.
در همین حال حدود ۵۰۰ دستگاه حفاری در کشور به فعالیت‌های استخراجی مشغول است که تنها ۲۰۰ مورد از ماشین‌آلات یادشده به حفاری‌های عمیق اختصاص دارند.
حسینی تاکید کرد: بسیاری از این دستگاه‌ها نیازمند تعمیرات یا اورهال هستند. از عمر بسیاری از این ماشین‌آلات نیز زمان طولانی باقی نمانده است. در همین حال از راندمان بسیاری از این تجهیزات کاسته شده است. بنابراین نوسازی این تجهیزات بسیار ضروری است.
این فعال معدنی برای تشریح ارتباط میان استفاده از دستگاه حفاری و تأثیر آن بر فعالیت‌های اکتشافی به آمار حفاری شرکت ملی مس تا پایان مهرماه ۱۴۰۲ اشاره کرد و گفت: تا این زمان بیش از ۲۲۵ هزار متر حفاری در این مجموعه انجام‌گرفته که منجر به اکتشاف ۸۰۰ میلیون تن ذخیره جدید شده است. مجموع ذخایر اکتشاف شده در شرکت ملی مس برابر ۱۹.۵ میلیارد تن است. در همین حال ۲۵ سایت، ۱۲ پیمانکار و ۸۰ دستگاه در این مجموعه به حفاری مشغول هستند. بنابراین می‌توان این‌طور ادعا کرد که هر یک متر حفاری منجر به اکتشاف ۳۵۰۰ تن ذخیره‌شده است. یک متر حفاری در کشور حدود ۷۰ تا ۸۰ دلار هزینه دارد اما با توجه به بهای فروش مس، می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که به‌ازای هر دلاری که هزینه حفاری و فعالیت‌های اکتشافی می‌کنیم، برابر ۳۵ دلار به ذخایرمان افزوده می‌شود. بنابراین می‌توان این‌طور ادعا کرد که نقش فعالیت‌های اکتشافی و دستگاه‌های حفاری در ارزش‌آفرینی از بخش معدن به‌شدت بالاست اما این ارزش عموماً در کشور ما نادیده انگاشته می‌شود.
حسینی گفت: در طول سال‌های گذشته بارها این سؤال مطرح‌شده که چرا فعالیت‌های اکتشافی در ایران با ضعف مواجه است؟
به اعتقاد من نبود دستگاه‌های حفاری مناسب و به‌روز، بزرگ‌ترین چالشی است که روند فعالیت در این حوزه را تحت تأثیر منفی قرار می‌دهد. در این سال‌ها اهمیت دستگاه‌های حفاری اکتشافی به‌درستی شناخته‌شده اما ورود این تجهیزات به کشور ممنوع شده و فعالان بخش معدن ملزم شده‌اند این تجهیزات را از داخل خریداری کنند.
وی گفت: دستگاه‌های حفاری یا معدنی ساخت داخل باید موردحمایت قرار گیرند اما از تولیدکنندگان داخلی نیز انتظار می‌رود هم‌زمان روی کیفیت و تیراژ محصولات خود، بیشتر کار کنند. در همین حال این سؤال مطرح می‌شود که چه تضمینی برای کیفیت دستگاه‌های حفاری داخلی وجود دارد؟ آیا توان صنایع داخلی به این مرحله رسیده که تجهیزاتشان، توان تأمین نیاز بازار داخلی را داشته باشد که ورود این تجهیزات به کشور ممنوع شده است؟
حسینی گفت: درحال‌حاضر شرکت‌های متعددی دستگاه حفاری اکتشافی ساخته‌اند و اغلب هم برای نیاز خودشان استفاده کرده‌اند، اما آیا این توانمندی ما در کشور به حدی رسیده است که مانع ورود تجهیزات خارجی شویم؟
وی تاکید کرد: تجربه ما از شرایط حکایت از آن دارد که توسعه نیازمند رفع موانع است. نخستین مانع در مسیر حفاری اکتشافی، ممانعت از ورود تجهیزات به‌روز به کشور است. یک دستگاه حفاری حدود ۳۵۰ هزار دلار ارزش دارد. چنانچه بهای هر بشکه نفت را ۷۰ دلار در نظر بگیریم، یک دستگاه حفاری معادل ۵۰۰۰ بشکه نفت، نرخ دارد. ازآنجاکه ایران به‌طور میانگین روزانه ۱.۴ میلیون تن بشکه نفت صادر می‌کند، بنابراین سهم حفاری اکتشافی از درآمدهای نفتی کشور، آن‌قدرها هم قابل‌توجه نیست. به‌ویژه آنکه سرمایه‌گذاری برای ورود این ماشین‌آلات درنهایت به رشد ذخایر معدنی کشو منتهی می‌شود. بنابراین انتظار می‌رود سیاست‌های حاکم بر توسعه ساخت داخل مانع فعالیت‌های اکتشافی نباشد. با توجه به استهلاک سریع دستگاه‌های حفاری، ما در سال‌های آتی با چالش حفاری اکتشافی روبه‌رو خواهیم شد. درواقع باید نسبت به شرایط این صنعت در آینده نزدیک هشدار داد. این استهلاک موجب می‌شود که از تعداد پیمانکاران فعال در این بخش به‌شدت کاسته شود.
این فعال معدنی افزود: هر متر حفاری معادل ۴۰۰ لیتر آب و ۸ لیتر گازوئیل مصرف می‌کند. هرچه سرعت حفاری بیشتر باشد، میزان مصرف آب و گازوئیل نیز بیشتر خواهد شد. درنتیجه می‌توان این‌طور ادعا کرد که ممانعت از ورود تجهیزات و دستگاه‌های جدید به کشور، به‌منزله هدر رفت منابع نیز است.
دبیر کمیته ماشین آلات و تجهیزات انجمن مس ایران به تشریح میانگین عمق فعالیت‌های اکتشافی پرداخت:
آهن: ژنز ذخایر آهن عبارتند از: ذخایر آهن نواری، ذخایر مگنتیتی، ذخایر سوپرژن، ذخایر پلاسری. عمق تشکیل آن از متوسط تا عمیق است. میانگین عمق حفاری آهن در کشورهای پیشرفته از ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر است.
مس: ژنز این عنصر عبارت است از ذخایر پورفیری، ذخایر اسکارن، ذخایر رسوبی، ذخایر سولفید توده‌ای، ذخایر سوپرژن. این عنصر در عمق متوسط تا خیلی عمیق تشکیل می‌شود. میانگین عمق حفاری مس در کشورهای پیشرفته برابر ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ متر است.
سرب و روی: ژنر این عناصر ذخایر سولفید توده‌ای، ذخایر سدکس، ذخایر تیپ دره می‌سی‌سی‌پی، ذخایر استراتیفرم، ذخایر سوپرژن است که در سطح تا عمق متوسط تشکیل می‌شود. میانگین عمق حفاری آن در کشورهای پیشرفته ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ متر است.
طلا: ژنر این فلز عبارت است از ذخایر اپی ترمال، ذخایر پلاسری، ذخایر تیپ کوهزایی، ذخایر تیپ کارلیم. در عمق متوسط تا عمیق تشکیل می‌شود. میانگین عمق حفاری آن در کشورهای پیشرفته ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ متر است.
کروم: ژنر این فلز عبارت است از ذخایر الترامافیک، سرپانتی نهای کرومی تدار، ذخایر اسکارن، پگماتی تهای کرومیت‌دار. در ارتفاع سطحی تا نیمه‌عمیق تشکیل می‌شود. میانگین عمق حفاری آن در کشورهای پیشرفته ۲۰۰ تا ۵۰۰ متر است.
آلومینیوم: ژنر این فلز نقره‌ای رنگ عبارت است از: ذخایر لاتریت-بوکسیت، ذخایر هیدروترمال، ذخایر گرانیت-بوکسیت، ذخایر گرایزن. در ارتفاع سطحی تا نیمه‌عمیق تشکیل می‌شود. میانگین عمق حفاری آن در کشورهای پیشرفته ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ متر است.
حسینی گفت: ماشین‌آلات حفاری اکتشافی به دو دسته مغزه‌گیری و RC تقسیم می‌شوند. میزان نمونه‌گیری در ماشین‌آلات حفاری RC به‌مراتب بیشتر است. عمق فعالیت ماشین‌آلات RC کمتر است. در عین‌حال تجهیزاتی که از آنها با عنوان مغزه‌گیری یاد می‌شود، اطلاعات بیشتر کانی‌شناسی و زمین‌شناسی را به‌دست می‌دهند. در این میان برخی ماشین‌آلات مولتی هستند و هم‌زمان از ترکیب هر دو روش برای حفاری استفاده می‌کنند. وی افزود: میزان حفاری RC در کشورهایی همچون روسیه و چین بیشتر است. اما در کشورهایی همچون استرالیا، امریکا، کانادا و…. که فاصله میان اکتشاف و استخراج عموماً کوتاه‌تر است، دستگاه‌های مغزه‌گیری از مقبولیت بیشتری برخوردار هستند.
وی افزود: ساخت دستگاه حفاری در نگاه نخست بسیار ساده به‌نظر می‌رسد اما کارایی این ماشین‌آلات بسیار متفاوت است. راندمان این دستگاه‌ها متفاوت است، چراکه بالانس کردن شرایط مکانیکال و هیدرولیک این ماشین‌ها، بسیار مهم است.
حسینی گفت: تکنولوژی ساخت ماشین‌آلات حفاری اهمیت بالایی دارد، چراکه روند ساخت این تجهیزات، تأثیر ویژه‌ای بر روند فعالیت آنها دارد. بسیاری از این ماشین‌آلات حفاری که به اسم تولید داخلی عرضه می‌شوند، تنها در کشور ما مونتاژ می‌شوند. بر همین اساس‌نیز تاکید می‌شود قبل از خرید این تجهیزات از واحدهای تولید آنها، بازدید به عمل آید.
وی افزود: ایمنی ماشین‌آلات حفاری بسته به برند آنها، تفاوت چشمگیری دارد. در برخی کشورها قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای تأمین ایمنی وضع شده و چنانچه در هنگام استفاده از یک دستگاه، حادثه‌ای رخ دهد، کار برای مدت زمان طولانی تعطیل می‌شود. اما این دست قوانین سخت‌گیرانه برای تأمین ایمنی در کشور ما وجود ندارد. بااین‌وجود پیشنهاد می‌شود ایمنی یکی از شاخصه‌های اصلی در روند خرید ماشین‌آلات معدنی باشد.
بایدها و نبایدهای خرید دستگاه حفاری
در ادامه این نشست دکتر علیرضا میهن نژاد، کارشناس حفاری به تشریح بایدها و نبایدهای خرید دستگاه حفاری پرداخت. فاکتورهای مورد توجه در خرید دستگاه حفاری روباز عبارتند از: آشنایی حفاران با رفع مشکلات جزئی برای دستگاه؛ محدودیت زمانی عملیات حفاری مغزه‌گیری؛ عمق حفاری مورد نیاز؛ محدودیت آب و هوایی سایت حفاری؛ استاندارد سوخت جهت استفاده در دستگاه؛ متوسط زمان روزانه و ماهیانه عملیات حفاری؛ متوسط متراژ روزانه و ماهیانه عملیات حفاری؛ نحوه تجهیز کارگاه حفاری؛ خدمات پس از فروش سازنده؛ آموزش استفاده از دستگاه پس از فروش؛ محدودیت سایز حفاری؛ •HSE سلامتی، ایمنی و محیط‌زیست و همچنین نحوه ثبت داده‌ها و گزارش‌گیری. وی افزود: بدون تردید بی‌توجهی به این فاکتورها عملاً امکان استفاده از این تجهیزات را غیرممکن می‌کند.
اطلاعات لازم برای بررسی و انتخاب دستگاه حفاری زیرزمینی مناسب عبارتند از: شیب تونل و محدودیت فضای کارگاه حفاری؛ مشاهده جعبه نمونه‌ها و بررسی CR؛ درخواست در اختیار داشتن نقشه زمین‌شناسی؛ درخواست در اختیار داشتن SECTION زمین‌شناسی؛ بررسی نظم کارگاه و نحوه چیدمان سایت حفاری و همچنین جنس مته‌ها و تجهیزات مورد استفاده و اقلام استوک.
وی در ادامه به تشریح سؤالات مهم در انتخاب دستگاه‌های حفاری زیرزمینی پرداخت. مهم‌ترین این پرسش‌ها عبارتند از: جنس سنگ‌ها و نحوه لایه‌بندی آن از سطح زمین؛ سیال حفاری و روان‌کننده‌های مورد استفاده؛ آیا در تمام مدت حفاری از افزودنی سیال حفاری استفاده می‌شود؟؛ اقلام حفاری مورد استفاده ساخت کدام کشور است؟؛ تأمین اقلام حفاری از کدام فروشندگان است؟؛ روغن هیدرولیک مورد استفاده چیست؟؛ آیا در گمانه‌های زاویه‌دار در سقف از کیسینگ و سیمان استفاده می‌شود؟؛ متوسط زمان شیفت عادی و قابل کار حفاری؟؛ نحوه انتقال آب‌های موجود در تونل و انتقال به سطح؟؛ ولتاژ دستگاه‌ها و پمپ‌ها چقدر است؟؛ میزان ماکزیمم ولتاژی که برق معدن می‌تواند تأمین کند چقدر است؟؛ پمپ‌های دستگاه‌ها از چه برندی باشد؟؛ نحوه انتقال دستگاه‌های موجود تا درب تونل و در داخل تونل به چه‌صورت است؟؛ متراژ استفاده از سایزهای HQ، NQ و BQ برای هر دستگاه چقدر است؟؛ آیا WATER LOSS موجود است؟
فاکتورهای مؤثر در خرید دستگاه حفاری RC
در ادامه این نشست حسینی به تشریح شاخصه‌های مهم و اثرگذار در خرید دستگاه حفاری RC پرداخت که عبارتند از: ژئومتری گمانه‌ها؛ جنس ماده معدنی هدف؛ ساختار زمین‌شناسی و تکتونیک منطقه؛ سطح آب زیرزمینی؛ محدودیت سایز حفاری و همچنین وضعیت جاده‌های دسترسی و فضای مانور حفاری.
این فعال معدنی در ادامه نکات مهم برای انتخاب شرکت تولیدکننده دستگاه را نام برد که عبارتند از: توانمندی؛ سابقه فعالیت؛ آموزش در راه‌اندازی دستگاه و ارائه دستورالعمل سرویس روزانه؛ خدمات پس از فروش و تعمیرات دوره‌ای؛ قابلیت جابجایی و راه‌اندازی سریع و عدم پیچیدگی و توجیه قیمت در بازار نسبت به کیفیت تولید.
نگاهی به واحدهای فنی دستگاه حفاری
در ادامه این نشست مهندس حمید رضا رفیعی، کارشناس حفاری به تشریح اجزا دستگاه حفاری پرداخت.
موتور: موتور مهم‌ترین بخش ماشین حفاری است که تأمین انرژی لازم را برای کلیه اجزا و قسمت‌های دستگاه بر عهده دارد. انواع موتورها عبارتند از :نوع دیزلی، بنزینی و یا الکتریکی (دارای الکتروموتور). برندهای مطرح تولید موتور ماشین‌های حفاری عبارتند از: کامینز، ولو، کاترپلایر، دویتس
گیربکس: این قطعه انتقال قدرت از موتور به محور اصلی را بر عهده دارد. بهتر است از گیربکس چهاردنده استفاده شود. FUNK آمریکا یکی از بهترین برندهای گیربکس است.
اسپیندل: محور اصلی دستگاه حفاری است که نیروی موتور را از طریق گیربکس اصلی دستگاه به لوله‌های حفاری منتقل می‌کند.
دکل: سازه‌ای است که از اتصال قطعات فلزی به‌صورت خرپا یا قوطی فلزی تشکیل شده و برای مانور دستگاه جهت بالا و پایین کشیدن رادهای حفاری به کار می‌رود. انواع فیکس، تاشو و یا تلسکوپی آن موجود است.
ویژگی‌های مهم دکل عبارتند از: نوع تلسکوپی آن بهتر هست. روتیشن قابلیت حرکت جانبی داشته باشد. قابلیت نصب راد داشته باشد.
پمپ هیدرولیک: دستگاهی که به انتقال نیروی مناسب جهت حرکت و کنترل جک‌های هیدرولیک دستگاه از طریق موتور می‌پردازد. دستگاه‌های مختلف بسته به طراحی سیستم هیدرولیک ممکن است از ۳ ، ۴ و یا حتی ۵ پمپ بهره ببرند. با ساده‌سازی سیستم هیدرولیک می‌توان از تعداد پمپ کمتری استفاده کرد که موجب کاهش هزینه‌های نگهداری می‌شود. (هرچه تعداد پمپ‌ها کمتر باشد طراحی کارآمدتری دارد).
رادگیر (راد هلدر(:این بخش از دستگاه در ابتدای دکل و نزدیک ورودی گمانه قرار گرفته و جهت نگهداری رشته رادهای حفاری در شرایط مختلف نظیر اضافه یا کم کردن رادها، تخلیه نمونه از مسیر داخلی رادها به‌کار می‌رود. انواع مکانیکی، هیدرولیکی و همچنین فنر گازی آن موجود است. نوع فنر گازی (Gasspring) بیشترین کارایی و ایمنی را دارد.
شاسی دستگاه: کلیه قطعات دستگاه حفاری روی شاسی نصب می‌شود.
چرخ زنجیری: جهت سهولت در جابجایی دستگاه در سایت حفاری بین گمانه‌ها و در فواصل کمتر از یک کیلومتر معمولاً اکثر دستگاه‌ها مجهز به چرخ زنجیر هستند.
کابل‌های دستگاه: دو نوع سیم بکسل در دستگاه حفاری استفاده می‌شود. نوع اول با قطر حداقل ۱۶ میلی متر جهت استفاده در وینچ اصلی و بالا کشیدن رشته رادهای حفاری. نوع دوم جهت استفاده در وینچ وایرلاین که معمولاً از قطر حداقل ۶ میلی‌متر و به منظور بالا و پایین کردن اینرتیوب استفاده می‌شود. مهم‌ترین ویژگی کابل‌ها عبارتند از: مقاومت در برابر تغییرات شیمیایی؛ مقاومت در برابر تغییرات گستره دمایی؛ توان تحمل فشار بالا و نیروهای وارده؛ مقاومت در برابر رطوبت، حرارت، تابش نور آفتاب و مشتقات نفتی و …؛ ضد حریق و ممانعت از انتشار حریق.
پنل کنترل: جهت کنترل فرایند حفاری توسط اپراتور دستگاه اعم از نصب دستگاه روی گمانه، تنظیم دور، فشار و جریان سیال حفاری، بررسی سرعت حفاری، نمایش وضعیت موتور پمپ‌های هیدرولیک اسپیندل و سایر بخش‌های حفاری روی دستگاه نصب می‌شود.
شیلنگ‌ها، جک‌ها، شیر و بلوک‌های هیدرولیک: برای کنترل و انتقال نیرو و تشکیل مدار هیدرولیک در دستگاه جهت عملیات حفاری استفاده می‌شود.
وینچ وایرلاین: جهت بالا آوردن و پایین فرستادن اینرتیوب از داخل رشته لوله‌های حفاری و تخلیه نمونه مورداستفاده قرار می‌گیرد.
وینچ اصلی: بالا و پایین کردن لوله‌ها در داخل گمانه.
مدار الکتریکی و سنسورهای دستگاه: اغلب دستگاه‌های حفاری مجهز به یک تابلو برق بوده که محل ارتباط اجزا برقی دستگاه بوده و سوئیچ را به استارت و دینام را به باتری متصل می‌کند. اهمیت وجود این بخش کنترل کارکرد توسط سنسورهای دستگاه است. در مواقع لزوم نظیر بالارفتن دمای روغن هیدرولیک هشدار داده تا اپراتور نسبت به رفع آنها اقدام و از وارد شدن خرابی‌های بعدی جلوگیری می‌کند.
پمپ گل: پمپاژ سیال حفاری در طول رشته لوله‌های حفاری سبب در بر گرفتن خرده‌های حفاری و انتقال به سطح می‌شود. سیال حفاری سبب خنک شدن مته می‌شود. فشار لازم جهت این کار توسط پمپ تأمین می‌شود. مزایای انتخاب مناسب پمپ گل عبارتند از:
افزایش بهره‌وری: پمپ‌های گل با گردش سیال حفاری و خنک کردن مته به افزایش راندمان عملیات حفاری کمک می‌کنند، این امر منجر به حفاری سریع‌تر و سایش کمتر تجهیزات می‌شود. همچنین، با کاهش زمان توقف ناشی از تعویض مکرر مته و سایر تجهیزات، بهره‌وری افزایش می‌یابد.
افزایش ایمنی: گردش و خنک کردن مته خطر گرم شدن بیش از حد را کاهش می‌دهد. در نتیجه ایمنی در حین عملیات حفاری بهبود می‌یابد.
بهبود دقت: جلوگیری از ایجاد گرمای بیش از حد، تکان‌های مته را تا حد امکان کاهش می‌دهد. در نهایت دقت عملیات حفاری افزایش می‌یابد.
کاهش هزینه‌ها: همچنین استفاده از پمپ‌های گل می‌تواند با جلوگیری از تعویض مکرر مته‌ها و سایر تجهیزات به کاهش هزینه‌های مربوط به عملیات حفاری کمک کند.
رده‌بندی دستگاه حفاری استاندارد
در ادامه این نشست حسینی به آیتم‌های مهم در انتخاب دستگاه حفاری پرداخت: برای خرید دستگاه باید ویژگی‌های اصلی دستگاه بررسی شود. ویزگی‌های موتور، وینچ اصلی و … نیز مورد ارزیابی قرار گیرد.
وی افزود: در سال‌های اخیر در مناقصات برای انتخاب پیمانکار حفاری، آیتم‌های سخت‌گیرانه و در مواردی غیرضروری اعال می‌شود. انتخاب دستگاه حفاری باید بر اساس ذخیره معدنی باشد. برای برخی از محدوده‌ها عملاً به‌کارگیری برخی تجهیزات حفاری نه لزومی دارد و نه اقتصادی است.
حسینی گفت: پیمانکاران فعال در حوزه حفاری اکتشافی دستگاه‌های مختلفی را برای حفاری در مناطق مختلف، تهیه می‌کنند. جدیداً مقرراتی برای ارائه دستگاه حفاری به معدن‌داران، تدوین شده است که درنتیجه آن عملاً عملکرد پیمانکاران بخش معدن نادیده انگاشته می‌شود. دستگاه حفاری ابزار پیمانکار است اما خرید این دستگاه با بروکراسی متعددی روبه‌رو است که عملاً فعالیت را در این بخش دشوار می‌کند.
پرسش و پاسخ
در پایان این نشست سوالاتی پیرامون تأمین ماشین‌آلات حفاری مطرح شد. یکی از شرکت‌کنندگان در این نشست درباره آمار دستگاه‌های حفاری و نیاز کشور به این تجهیزات گفت، پرسید. حسینی در پاسخ به این پرسش گفت: تداد دستگاه‌های حفاری کشور حدود ۵۰۰ عدد است که از این میان ۲۰۰ دستگاه، به حفاری عمیق اختصاص دارد. عمر مفید دستگاه حفاری ۵ سال است. حداکثر زمان برای استفاده از این دستگاه‌ها ۷ یا ۸ سال است. شرکت ملی صنایع مس ایران در حال حاضر به ۱۰۰ دستگاه حفاری نیاز دارد اما تنها ۸۰ دستگاه حفاری در اختیار دارد. در موارد متعددی شاهد هستیم به دلیل کمبود دستگاه حفاری، مناقصات ایمیدرو و شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران به دور چندم می‌رسد؛ بنابراین نیاز کشور به دستگاه حفاری قابل توجه است.
سالانه ۲۰ درصد ماشین‌آلات حفاری مستهلک می‌شود. ۲۰ درصد نیز در حال حاضر در تأمین نیاز کنونی کشور به ماشین‌های حفاری کمبود داریم. بنابراین کمبود ماشین‌آلات معدنی کشور سالانه ۴۰ درصد برآورد می‌شود. اما ما امکان واردات دستگاه حفاری به کشور نداریم، به این ترتیب برخی پیمانکاران توسعه پیدا نمی‌کنند و حذف می‌شوند. در همین حال معدن کاران به ورود تجهیزات حفاری روی می‌آورند و به این ترتیب پیمانکار حفاری حذف می‌شود که خود این موضوع چالش‌زا است.
حسینی افزود: در این سال‌ها برخی تولیدکنندگان داخلی ادعا ساخت دستگاه حفاری را مطرح کرده‌اند اما نیاز کشور با تکیه بر این توان ادعایی تأمین نمی‌شود. در همین حال باید تاکید کرد که حتی لیست کاملی از تولیدکنندگان دشتگاه‌های حفاری در کشور وجود ندارد. به‌ویژه آنکه محدودیت‌های جدی در این مسیر وجود دارد ازجمله آنکه این پرسش مطرح می‌شود که این تولیدکنندگان بر اساس چه استانداردهایی به فعالیت مشغول هستند؟
در ادامه سؤال دیگری درخصوص ترتبیت نیروی انسانی متخصص حفاری مطرح شد. حسینی در پاسخ به این پرسش گفت: ایمیدرو و اتحادیه حفاری قراردادی دارند که سال آینده ۱۰۰ حفار و ۱۰ مدرس حفاری را در ۶ ماه نخست سال تربیت کنند. براسا استراتژی کلان وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان ایمیدرو وظیفه تربیت نیروی متخصص معدنی را بر عهده دارد. در همین حال اتحادیه حفاری نیز در طول سال‌های گذشته با مشارکت هپکو، دوره حفاری برگزار می‌کند. اما فعالیت در این حوزه متقاضی ندارد.
علاوه‌براین رشته حفاری در دانشگاه نیز تدریس می‌شود اما تجربه حکایت از آن دارد حفاری که با معدن و زمین شناسی آشناست و در ادامه آموزش حفاری می‌بیند، بسیار توانمند خواهد بود.
در ادامه پرسش دیگری درخصوص مغفول ماندن روش‌های نوین حفاری در ایران، مطرح شد. حسینی در پاسخ به آن گفت: در درجه نخست این سؤال مطرح می‌شود که در ایران چه میزان تقاضا برای حفاری‌های نوین در کشور وجود دارد. برآیند کلی ما این است که تقاضا برای حفاری نوین در کور کم است. علاوه‌براین محدودیت جدی در مسیر وورد تجهیزات معمولی حفاری به ایران وجود دارد. در چنین فضایی عملاً امکانی برای ورود تجهیزات توین به ایران وجود ندارد. در کشور ما برای پیشرفت ارزشی قائل نمی‌شوند.
در پایان این نشست یکی از تولیدکنندگان ماشین‌آلات حفاری گفت: در چند سال اخیر ماشین‌آلات حفاری متعددی به کشور وارد شد که ارزبری قابل توجهی داشت. درحال‌حاضر سیاست‌گذاری وزارتخانه بر تولید محصولات ارزبر است. سازندگان ماشین‌های حفاری خواستار تعطیلی فعالیت‌های معدنی نیستند اما انتظار داریم که ساخت داخل فدای واردات نشود.
در همین سال‌های اخیر برندهای ساخت ماشین‌های حفاری در یکی از کشورهای همسایه ما با تکیه بر تقاضای ایران، به‌شدت رشد کرده است. گرایش به خرید ماشین‌آلات معدنی خارجی باید تعدیل شود. سهم کوچکی از این مارکت باید در اختیار سازندگان داخلی قرار گیرد. به‌ویژه آنکه ایران همواره در معرض تحریم است. درنتیجه تأمین این قطعات نیز در آینده با چالش روبه‌رو خواهد شد. درنتیجه باید تأمین ماشین‌آلات داخلی نیز تقویت شود. ما تا کی می‌خواهیم وابسته به شرکت‌های خارجی باشیم؟ درحال‌حاضر شرکت‌های مطرح دنیا با ما فعالیت ندارند، بلکه تنها مجموعه‌های ترک در ایران حضور دارند. ازکجا معلوم که همین فروشندگان ترک نیز در آینده نزدیک ایران را ترک نکنند؟
حسینی در پایان گفت: اگر یک تولیدکننده ماشین‌های حفاری بعد از ۱۷ سال نتوانسته محصول خود را برندسازی کند و در حال حاضر به دنبال آن است تا با محدود کردن دیگران، فعالیت خود را ادامه دهد، باید بپذیرد که فعالیت و استراتژی آن تاکنون اشتباه بوده است. مشکل از کیفیت تولید ماشین‌های حفاری داخلی است که تقاضای محدودی دارند. علاوه‌براین ۸۰ درصد دستگاه حفاری ساخت داخل هم وارداتی است و عملاً بخش بزرگی از این تجهیزات تنها در ایران مونتاژ می‌شوند. این دست محدودیت‌ها فضای رقابتی را از بین می‌برد و عملاً مانع پیشرفت و توسعه صنایع داخلی می‌شود.
وی تاکید کرد: رقابت زمینه پیشرفت را فراهم می‌کند. تولیدکنندگان داخلی در مواردی ماشین‌آلات تولیدی خود را حتی گرانتر از نمونه‌های خارجی به فروش می‌رسانند؛ بنابراین اصلاح این فرآیند ضروری به‌نظر می‌رسد.
