پنل آموزشی کاربرد قانون معادن و آیین‌نامه اجرایی آن در فعالیت‌های معدنی با همت کمیته آموزش انجمن مس ایران برگزار شد. سید پرهام موسوی مدرس دوره‌های سازمان نظام‌مهندسی معدن در این نشست به طرح موضوعاتی در خصوص برخی مواد قانون معادن، آیین‌نامه اجرایی قانون معادن، حق بهره‌برداری حقوق دولتیُ بهره مالکانه، حق انتفاع و همچنین این دستورالعمل جامع معدنی پرداخت.
این بخش سوم از مشروح دوره آموزشی فوق‌الذکر است.
معادن بزرگ‌مقیاس و کوچک‌مقیاس
در ادامه این نشست دکتر پرهام با اشاره به معادن بزرگ‌مقیاس و کوچک‌مقیاس اظهار کرد: معادن ازنظر ذخیره به معادن بزرگ‌مقیاس و کوچک‌مقیاس تقسیم می‌شوند. قانون شورای عالی معادن را مکلف به تعیین متر و معیار برای مشخص شدن معادن بزرگ و کوچک کرده و براین اساس، شورای عالی معادن هم دستورالعملی را در این راستا صادر کرده است.
بر این اساس، شورا بسته به میزان ذخیره، میزان استخراج و تاثیر آن در فعالیت‌های معدنی بر آن ماده معدنی در کشور دستورالعملی را صادر کرده است. مطابق با این دستورالعمل که سال ۹۳ تدوین‌شده و هنوز اعتبار دارد، به‌عنوان نمونه درباره سنگ‌آهن، اگر میزان ذخیره قطعی یک معدن سنگ‌آهن بیش از ده درصد میزان ذخایر سنگ‌آهن کل کشور باشد، آن معدن بزرگ تشخیص داده می‌شود. در مس میزان ذخیره قطعی ۲۰ درصد میزان ذخایر مس کشور باشد بزرگ است و…
به نظر من صرفا نباید میزان ذخیره ملاک بزرگ با کوچک بودن یک معدن باشد. تأثیرگذاری آن معدن در کشور باید بیش از ذخیره ملاک قرار گیرد.
بعد از تشخیص معادن، میزان استخراج آنها باید توجه شود چراکه بر بازار مواد معدنی تاثیر زیادی دارد. نیاز است دستورالعملی برای میزان استخراج هم در نظر گرفته شود.
ماده ۳۸؛ متقاضی موظف است در زمان صدور پروانه بهره‌برداری، نحوه بهره‌برداری از مواد مندرج در گواهی را هم در طرح خود منظور کند.
در حال حاضر شاکله اغلب طرح‌های بهره‌برداری یک طرح ۸۰ تا ۹۰ صفحه مورد کلی است کلیات زمین‌شناسی عمومی منطقه محدوده ذخیره اینقد ر این تعداد ماشین‌آلات دارم جدول دی سی اف این است و…حقوق دولتی …و هیچ‌چیز دیگری ندارد درحالی‌که مهم‌ترین چیزی که شما باید به جدول دی سی اف دست پیدا کنید از کجا آوردی برنامه‌ریزی تولید سالانه نحوه بهره‌برداری از کجا می‌خواهم شروع کنم شکل کانسار من چگونه است وسعت عمق رگه‌ها از کجا شروع می‌کنم زیرزمین تونل رو از کجا بزنم و طرح باید شامل این‌ها باشد همه این‌ها هزینه و درامد حقوق دولتی و جدول دی سی اف من را نشان می‌دهد.
موارد گواهی کشف و حقوق دولتی حتما در طرح دیده شود. محل دپو باطله (باطله متعلق به دولت است و احتمال دارد از شمول باطله به‌واسطه رشد فناوری و … خارج شود)، و…. مگر اینکه بهره‌بردار درخواست استفاده از باطله بدهد و مجوز بگیرد.
قبل از گرفتن پروانه در گزارش جامع برای اخذ گواهی کشف که باید به‌دقت به جزییات آن توجه شد نوع مواد معدنی، کمیت، کیفیت، عیار، ماده معدنی اصلی و همراه و.. همه باید در گزارش پایان عملیات آورده شود.
پروانه سند رسمی جعل آن جعل سند رسمی است که علاوه بر جزای نقدی و محرومیت از فعالیت، جاعل ۶ ماه تا ۳ سال حبس هم برای آن پیش‌بینی‌شده مسئولیت مستقیم هم بر عهده کسی است که گزارش را نگارش و مهر کرده است.
بر اساس آخرین دستورالعمل در مرداد سال گذشته، چنانچه متقاضی برمبنای گواهی صلاحیت فردی و مالی جعلی، مجوز گرفته باشد به‌محض اطلاع مجوز او باطل می‌شود.
در ادامه این نشست تاکید شد: برای نگارش طرح بهره‌برداری نیازمند یکسری ضوابط و معیارها هستیم. هدف این است که به علم و دانش و به‌نوعی آگاهی مسلح شویم تا در مواجهه با مشکلات بتوانیم بهترین راهکار ممکن را انتخاب کنیم. دولت الزاما به دلیل افزایش آگاهی ما در این زمینه تصمیمات خود را تغییر نخواهد داد.
برای هرگونه فعالیت معدنی یکسری ضوابط و معیارها داریم. در وزارت صمت گروه ضوابط و معیارها داریم. وظیفه این گروه به‌طور خاص این است که با بهره‌گیری از نظرات اساتید دانشگاه و متخصصان بخش دولتی و خصوصی، استانداردهای بخش معدن را تدوین کند. تاکنون بیش از ۱۰۰ استاندارد لازم‌الاجرا در این دفتر تدوین‌شده که حکم قانون دارد. بخشی از این استاندارد مربوط به حوزه اکتشاف و بهره‌برداری از گزارش پایان عملیات است. این گروه یک وبگاه اینترنتی هم دارد. مطابق ماده ۱۰۷ آیین‌نامه و تبصره یک آن، دارنده مجوز عملیات معدنی، چه اکتشاف و چه بهره‌برداری و فرآوری، موظف به انطباق فعالیت خود با این قوانین و اصول است. اگر خلاف قوانین گام بردارد و دچار مشکل شود، مقصر اصلی خودش است. در نگارش طرح بهره‌برداری باید موارد خاصی را به‌طور کامل و جامع موردتوجه قرار دهیم. در فصل دوم دستورالعمل نگارش طرح بهره‌برداری، اطلاعات کانسار شامل تیپ، مدل و عمق قرارگیری کانسار، گستردگی کانسار و چگونگی زون بندی آن به لحاظ کیفی و عیاری و…آمده است.
اطلاعات کامل کانسار در این بخش‌بر اساس این موارد باید نگارش شود. یکی از موارد، مدل سه‌بعدی کانسار است؛ برنامه‌ریزی و انتخاب روش استخراج مناسب بدون داشتن مدل سه‌بعدی کانسار ممکن نیست.
در فصل ۵ به تعیین محدوده نهایی معدن اشاره‌شده است. در این بخش باید به باطله برداری توجه کنیم، چراکه در میزان استخراج تاثیر دارد.
برنامه‌ریزی برای تولید مورد دیگری است که باید مرود توجه ما باشد، چراکه در بحث حقوق دولتی مهم است. حقوق دولتی هرسالی بر اساس عیاری که در آن سال‌ها استخراج می‌کنید از شما دریافت خواهد شد و ذی‌نفع آن، شما به‌عنوان بهره‌بردار خواهید بود.
مواردی که در طرح بهره‌برداری آمده در مراحل گوناگون با آن روبه خواهید بود و اگر در طرح به آنها توجه و موارد مربوط به هر یک را پیش‌بینی کنید، مسیر شما سهل‌تر خواهد بود در غیر این صورت، متضرر خواهید شد.
در بهترین حالت، طی یک دوره طرح‌های بهره‌برداری متاثر از تغییر شرایط معدن و اقتصاد کشور باید به‌روزرسانی شوند.
در سال ۱۴۰۰ دستورالعملی از سوی وزارتخانه صادر شد مبنی بر اینکه بهره‌برداران معدنی حداکثر ظرف مدت ۶ ماه باید طرح‌های بهره‌برداری خود را به‌روز کنند، چون طرح‌ها قدیمی بود و نمی‌شد به آنها استناد کرد. این‌یک تکلیف قانونی است. همچنین مکلف‌اند طی ۵ سال کار استخراج را انجام دهند.
البته به نظر من پیش از اصلاح طرح بهره‌برداری باید اکتشاف و استخراج را انجام دهند بعد طرح بهره‌برداری را اصلاح کنند.
ماده ۴ آیین‌نامه به مدت دوره بهره‌برداری می‌پردازد. هر دوره پروانه بهره‌برداری می‌تواند تا ۲۵ سال باشد. که البته امکان تمدید دارد.
پس یکسری ضوابط فنی و یکسری فعالیت‌های اقتصادی، طول فعالیت بهره‌برداری را مشخص می‌کند. برنامه‌ریزی را بر اساس طول دوره بهره‌برداری تدوین می‌کنیم. براین اساس می‌توانیم میزان برنامه‌ریزی سالانه کارگاه‌ها، کیفیت و کمیت و مباحث اقتصادی را مشخص کنیم و…
پرهام در ادامه با اشاره به موضوع اکتشاف گفت: در بحث اکتشاف نیز اگر اکتشاف سیستماتیک و دقیقی نداشته باشیم، نمی‌توانیم از ذخیره‌ای که داریم تصویر درستی داشته باشیم و درواقع منجر به نقص در طرح بهره‌برداری و برنامه‌ریزی می‌شود. درنهایت هم حقوق قانونی بهره‌بردار و هم حقوق قانونی دولت تضییع می‌شود.
اگر تصویر درستی از ذخیره داشته باشیم می‌توانیم در تولید سالانه مشخص کنیم در چه مناطقی شروع خواهیم کرد، پله‌های استخراج ما کجاست، در معدن روباز شکل پیت نهایی معدن ما چگونه خواهد بود، پیشروی کارگاه‌های استخراج، عمق، تونل‌های ورودی‌و…چگونه است و درنهایت منجر به حفظ منافع ما خواهد شد.
مواردی که در طرح بهره‌برداری آورده می‌شود را می‌توانیم در پروانه بهره‌برداری پیش‌بینی کنیم. به‌عنوان نمونه، مدت‌زمانی که برای تجهیز و آماده‌سازی معدن در نظر گرفته‌ایم که امکان استخراج معدن فراهم نیست. درواقع در این دوره زیرساخت معدن را فراهم می‌کنیم…اگر این‌ها را در طرح پیش‌بینی نکرده باشیم برای این دوره هم باید حقوق دولتی سالانه را پرداخت کنیم، اماواگر در طرح بهره‌برداری آن را دیده باشیم از پرداخت حقوق دولتی در این دوره معاف خواهید شد.
تاییدیه طرح بهره‌برداری جزو لاینفک پروانه بهره‌برداری است. میزان سرمایه‌گذاری و اشتغال، و… برگرفته از مفاد طرح بهره‌برداری ماست. حتی بحث‌های زیست‌محیطی واحد کانه‌آرایی همه در طرح بهره‌برداری پیش‌بینی‌شده و ضمیمه پروانه می‌شود و می‌توانیم در مواقع نیاز به این موارد مراجعه کنیم.
مجوز چه گواهی کشف یا پروانه بهره‌برداری یا استخراج، سند رسمی است و در زمان دریافت باید دقیق اصل مجوز را ببینید و با اصل مجوز تطبیق دهید برای جلوگیری از جعلی بود و سوءاستفاده احتمالی و… شرایط این موضوع در سامانه کاداستر فراهم‌شده است.
در ماده ۹۰ آیین‌نامه دو نکته اصلی آمده؛ یکی بهره‌بردارانی که احداث واحد فرآوری و کانه‌آرایی در طرح بهره‌برداری آنها پیش‌بینی‌شده است. این دسته داخل محدوده معدن نیاز به جواز تاسیس و احداث واحد ندارند. البته پروانه بهره‌برداری نهایی واحد معدنی را باید بگیرند، ولی نیازی به طی کردن سیکل طولانی اخذ جواز تاسیس ندارند. دسته دوم بهره‌بردارانی هستند که احداث واحد در طرح آنها دیده نشده این دسته باید حتما فرآیند دریافت مجوز را طی کنند.
بهره‌بردار بدون جواز تاسیس نمی‌تواند کار کند. موافقتی هم که از منابع طبیعی و محیط‌زیست گرفته‌شده در چارچوب پروانه بهره‌برداری است و خارج از آن نیست.
در ماده ۵، فعالیت معدنی چه استخراج یا چه فرآوری واحدهای مشمول ارائه گزارشات زیست‌محیطی با جزییات و تفکیک آمده است. مثلا بهره‌بردار معدن طلا در هر سطح، مقیاس و هر جای کشور باید گزارش اثرات زیست‌محیطی ارائه دهد. این‌ها الزامات قانونی است. در مصوبه شورای عالی حفاظت محیط‌زیست تمام موارد آمده و پیش‌بینی‌شده است.
درباره تضمین حقوقی دولتی که هنگام پروانه باید دریافت شود. در ماده ۴۳ آیین‌نامه اجرایی قانون معادن، تضمین حقوق دولتی پیش‌بینی‌شده است.
این تضمین هم هر سه سال یک‌بار منوط بر اینکه میزان حقوق دولتی ما بیش از ۲۵ درصد افزایش داشته باشد باید به‌روزرسانی شود.
تا سال ۱۳۹۲ تضمین حقوق دولتی، بانکی بود. بعد از ۱۳۹۲ تا ۵۰ میلیون تومان مشمول ضمانت‌نامه بانکی شد و بیش از آن باید سفته با ضامن معتبر ارائه می‌شد. در سال ۱۳۹۶، این رأی اصلاح شد و قرار شد از این سال به بعد کل تضامین برداشته شود و برای تضمین سفته بانکی کفایت کند. این رأی عطف به ماسبق نمی‌شود. و اگر کسی بر اساس این تضمین نتواند عمل کند در مرحله بعد باید کل آن را ضمانت‌نامه بانکی ارائه دهد.
این مدرس حوزه معادن در ادامه گفت: مطابق ماده ۴۵ آیین‌نامه اجرای قانون معادن، اگر بهره‌برداری قصد تمدید پروانه بهره‌برداری خود را داشته باشد حداقل ۱۸ ماه قبل از انقضای دوره بهره‌برداری باید درخواست تمدید را به سازمان ارائه دهد. حداکثر یک سال مانده به پایان اعتبار پروانه بهره‌برداری باید مدارک، طرح و اسناد لازم را به سازمان صمت استان ارائه دهد. اگر این مهلت ۱۸ ماهه رعایت نشود وارد یک چرخه اداری می‌شود و فعالیت آن واحد معدنی دچار مشکل می‌شود و اگر اقدام نکند شرایط تمدید پروانه به‌هیچ‌وجه برای بهره‌بردار فراهم نخواهد شد. این بخش با جزییات کامل و با دستورالعمل‌های نحوه موجهه بهره‌بردار برای تمدید در آیین‌نامه آمده است. در برای تمدید دوباره ارائه طرح و به‌روزرسانی تضمین باید از سوی بهره‌بردار انجام شود و بهتر است زمان تعیین‌شده مدنظر باشد.
طبق دستورالعمل‌های تمدید اگر بهره‌بردار به تعهدات خود عمل کرد، حقوق دولتی را پرداخت و ضوابط فنی را رعایت کرده است، اما در بازه زمانی ۱۸ ماهه به هر دلیلی برای تمدید اقدام نکرده، اما هنوز پروانه او اعتبار دارد و به پایان نرسیده، مقدمات امکان تمدید مجوز برای او انجام می‌شود. اگر متعهد بوده اما در زمان درخواست تمدید دوره اعتبار پروانه او تمام‌شده بوده، در این صورت اگر تا ۶ ماه بعد از اتمام پروانه است و هنوز مدت زیادی از آن نگذشته، نخستین اقدام سازمان صمت دادن توقف عملیات است و مهلتی برای تمدید پروانه به بهره‌بردار داده می‌شود که در ادامه بر اساس تاریخ اتمام پروانه تمدید می‌شود. پرداخت حقوق دولتی یا معافیت از آن‌هم بر اساس فعالیت داشتن یا نداشتن مشخص می‌شود. اگر تعهداتش را انجام نداده و مهلت پروانه بهره‌برداری تمام‌شده دیگر مجوز او تمدید نخواهد شد.
انتقال پروانه
پرهام به موضوع انتقال پروانه اشاره کرد و افزود: در بحث انتقال دو موضوع مهم است یکی اینکه تعهدات بهره‌برداری به انتقال گیرنده منتقل می‌شود که یکی از الزامات آن ارائه مفاصاحساب حقوق دولتی است. نکته دوم داشتن سند صلح است تا انتقال گیرنده بر اساس صلاحیت فنی و مالی انتخاب شود. این موضوع تحت نظر سازمان صمت همان استان انجام می‌شود. در غیر این صورت، انتقال قطعی نیست و سازمان انتقال گیرنده را به‌عنوان بهره‌بردار جدید نمی‌شناسد.
در این میان لازم است به مفاد سند صلح برای انتقال دقت کنید و حتما ذکر کنید که مجوزهای بعدی هرگونه مجوز کشف و بهره‌برداری که به‌تبع این مجوز صادر می‌شود در زمره همین صلح‌نامه است. در سند صلح به‌کل موارد و جزییات اشاره‌کنید تا در ادامه دچار مشکل نشوید.
همان‌طور که می‌دانید نمی‌توانیم محدوده‌های معدنی را تفکیک کنیم. البته گاه بهره‌برداران یک محدوده معدنی متعدد هستند. مثلا بعد از فوت بهره‌بردار کل ورثه به‌نوعی صاحب پروانه هستند و اگر یکی از بین آنها توافقی به‌عنوان بهره‌بردار انتخاب نشود پروانه با بهره‌برداران متعدد اعتبار دارد در موارد این‌چنینی پروانه مشاعی داده می‌شود که نام تمام ورثه آمده. نکته؛ در این شرایط تعهدات به‌صورت تضامنی به تک‌تک این افراد تحمیل می‌شود. تخلف یکی، تخلف همه است و… پس بهتر است توافق کنند شرکت تشکیل دهند و پروانه به نام آن شرکت صادر شود.
مجوز برداشت
وی در خصوص مجوز برداشت نیز گفت: برای صدور گواهی کشف در محدوده‌های اکتشافی، کف حداقلی ذخیره را نیاز داریم. که از این کف پایین‌تر گواهی کشف صادر نخواهد شد. بر اساس دستورالعمل سال ۱۳۸۹ کف حداقل ذخیره برای صدور گواهی کشف برای مواد معدنی مختلف مشخص‌شده است. به‌عنوان نمونه برای تراورتن از ۲۰ هزارتن به بالا گواهی کشف صادر می‌کنیم و برای کمتر از این میزان گواهی کشفی صادر نخواهد شد. مجوز برداشت هم موارد و جزییاتی دارد که باید موردتوجه قرار گیرد.
در پایان نیز در خصوص حقوق دولتی گفته شد: انتظار می‌رود برای هر یک از معادن یک حقوق دولتی خاص مشخص شود چراکه پارامترهای گوناگونی بر اقتصاد و فعالیت یک معدن و ماده معدنی تاثیرگذار است. بنابراین باید حقوق بهره‌برداری هر معدن خاص آن معدن باشد و الزامات آن در طرح بهره‌برداری ذکر شود.
